تفاوت مراقبه و مدیتیشن چیست؟ مدیتیشن، مراقبه، ریلکسیشن، ذهن آگاهی، یوگا و مفاهیم این‌چنینی، شباهت زیادی با یک‌دیگر دارند. (مثل بجنورد، بیرجند و بروجرد هستند!) اگر تصمیم دارید در مسیر افزایش خودآگاهی و حفظ آرامش قدم بگذارید، ممکن است بین اسامی گوناگون سردرگم شوید و ندانید که کدام نوع مناسب شماست. در ادامه به طور مفصل، درباره تفاوت مراقبه و مدیتیشن و مفاهیمی مثل یوگا، ریلکسیشن، ذهن‌آگاهی و … صحبت می‌کنیم. پس اگر در این مسیر تازه‌کار هستید، این مقاله مناسب شماست.
مدیتیشن چیست؟
به ساده‌ترین زبان ممکن، مدیتیشن، تمرینی است که ما در آن یک گوشه نشسته، خوابیده یا حتی جایی می‌ایستیم؛ سپس با چشمانی بسته یا باز سعی می‌کنیم روی چیزی در «لحظه حال» تمرکز کرده و با تمام حواس و توجه آن را بفهمیم و درک کنیم. مثلا روی نفس کشیدنمان و بالا و پایین شدن شکم خودمان تمرکز می‌کنیم. به این ترتیب ذهنمان مثل همیشه نمی‌تواند یا ما را به گذشته ببرد یا از آینده نگرانمان کند؛ بلکه به لحظه حال می‌آید.
مراقبه چیست؟
در همین ابتدا باید بگویم که مراقبه و مدیتیشن تفاوت چندانی با یک‌دیگر ندارند. (می‌توانید مراقبه‌ها را بریزید قاطی مدیتیشن‌ها!) پس همان تعریفی که برای مدیتیشن بیان می‌شود، در مورد مراقبه هم صدق می‌کند. به طور کلی، مدیتیشن، مراقبه، ژرف‌پویی یا درون‌پویی، تمرینی است که در آن، ذهنمان را بر یک موضوع، فکر یا فعالیت خاص متمرکز می‌کنیم تا به حالت آرامش برسیم و توجه و آگاهی خود را نسبت به بخش‌های ناخودآگاه، افرایش دهیم.
تنها تفاوت مراقبه و مدیتیشن، در هدف انجام آن‌هاست. به این معنا که مراقبه یک عمل دینی محسوب می‌شود اما در مدیتیشن، هدف اصلی سلامت جسم و روان است. (به گفته‌‌ی بعضی از منابع) حتی در دانش‌نامه‌ی ویکی پدیا، این دو واژه معادل یک‌دیگر هستند و معنای یکسانی دارند.
ریلکسیشن چیست؟
تن‌آرامی، آرمش یا ریلکسیشن، تکنیکی است که به وسیله‌ی آن، ماهیچه‌های بدن را آرام می‌کنیم و از این طریق به آرامش و تمرکز می‌رسیم و تنش‌های ذهنی را کاهش می‌دهیم. (پس هر تکنیکی که آرامش را به بدن منتقل می‌کند، در زیر‌مجموعه‌ی ریلکسیشن قرار دارد.) ریلکسیشن کمک می‌کند تا با استرس روزمره کنار بیاییم و در طولانی مدت، از بیماری‌های مرتبط با استرس جلوگیری کنیم.
ذهن آگاهی چیست؟
اگر ناخودآگاه را مانند یک پیاز و لایه لایه در نظر بگیریم، ذهن‌آگاهی یعنی سر از کار لایههای درونی این پیاز در بیاوریم! بسیاری از رفتارها، عادت‌ها، واکنش‌ها و احساساتی که در ما ایجاد می‌شود ناشی از مسائل موجود در ناخودآگاه است. ذهن‌آگاهی یعنی به چیزی که اکنون درون ما و ناخودآگاهمان جریان دارد، توجه کنیم. (مشاهده‌ی بدون قضاوت) به این صورت که لایههای بیرونی پیاز را کنار می‌زنیم و کم کم متوجه می‌شویم در لایههای زیرین، چه چیزی در حال رخ دادن است. این مشاهده، راه را برای تغییر عادت‌ها، تقویت اراده، حل زخم‌های درونی و رفتارهای نامطلوب باز می‌کند. (بنابراین ذهن‌آگاهی در یوگا و مدیتیشن نیز وجود دارد.)
تفاوت یوگا با مدیتیشن
به طور کلی می‌توان گفت مدیتیشن زیر مجموعه‌ی یوگا محسوب می‌شود. اصلی‌ترین تفاوت یوگا و مدیتیشن این است که در یوگا، تمرین‌های فیزیکی وجود دارد و همزمان هم ذهن و هم بدن را به کار می‌گیرد اما در مدیتیشن، تمرکز بر تنفس و دنیای درونی، در یک وضعیت بدنی ثابت انجام می‌شود. در حقیقت یوگا، یک تمرین مدیتیشن فیزیکی است که در آن تمرینات ذهنی همراه با حرکات یوگا ترکیب شده است.
از تفاوت‌های دیگر یوگا و مدیتیشن باید بگویم که یوگا بیش‌تر به صورت گروهی و مدیتیشن به صورت تکی انجام می‌شود، در یوگا انرژی بدنی بیش‌تری مصرف می‌شود و علاوه بر ذهن‌آگاهی، سلامت جسمانی را هم تقویت می‌کند؛ اما در مدیتیشن تمرکز اصلی افزایش ذهن‌آگاهی است.
انواع مدیتیشن یا مراقبه
تا به این‌جای کار، درباره‌ی تفاوت‌های مدیتیشن و مراقبه با یوگا، ریلکسیشن و ذهن‌آگاهی صحبت کردیم. در این بخش به انواع مدیتیشن می‌پردازیم تا برای انجام این تمرین، انتخاب راحت‌تری داشته باشید.
۱. مدیتیشن ذهن آگاهی
با توجه به تعریفی که در بخش ذهن‌آگاهی ارائه کردیم، احتمالاً می‌توانید هدف اصلی این نوع مدیتیشن را حدس بزنید. مدیتیشن ذهن‌آگاهی به ما کمک می‌کند تا نسبت به آن‌چه «اکنون» در جریان است، آگاه شویم و مدیریت احساسات و رفتارهای خود را در دست بگیریم. این نوع مدیتیشن را در هر زمان یا مکانی می‌توان انجام داد؛ در مسیر محل کار، هنگام بروز استرس زیاد، لحظه‌ی رویارویی با احساسات ناخوشایند و … . مهم این است که بتوانید افکار و احساسات خود را بدون قضاوت مشاهده کنید. اگر علاقه به انجام یک مدیتیشن ذهن آگاهی دارید، حتما به سراغ صفحه آهنگ مدیتیشن بروید.
۲. مراقبه متعالی
در مدیتیشن متعالی، یک مانترا (ذکر) انتخاب می‌کنیم و آن‌را به مدت ۲۰ دقیقه و دوبار در روز تکرار می‌کنیم. بهتر است این کار را با چشمان بسته و به صورت نشسته انجام دهیم. هدف اصلی در این نوع مراقبه، افزایش آرامش در جسم و روان است.
۳. مدیتیشن هدایت شده
در مدیتیشن هدایت شده، موقعیت‌ها یا تصاویر ذهنی آرامش بخش مجسم می‌شوند و از این طریق آرامش را به بدن باز می‌گردانند. این تکنیک معمولاً توسط یک راهنما یا معلم یا یک صوت مدیتیشن از پیش ضبط شده انجام می‌شود. (به همین دلیل به آن مدیتیشن هدایت‌شده گفته می‌شود.)
۴. مدیتیشن ویپاسانا
ویپاسانا یعنی «دیدن چیزها آن‌گونه که واقعا هست.» در این نوع مدیتیشن تلاش می‌کنیم تا با مشاهده‌ی خود، در مسیر تغییر قدم برداریم. بدنمان را مشاهده می‌کنیم، به بررسی احساسات درونیمان می‌پردازیم، افکار خود را به سطح خودآگاه می‌آوریم و ارتباط عمیقی بین ذهن و بدن ایجاد می‌کنیم. این پیوند کمک می‌کند تا در روان ما آرامش و تعادل برقرار شود. مدیتیشن ویپاسانا، در یک دوره‌ی ۱۰ روزه آموزش داده می‌شود و استفاده از مسکرات و فعالیت جنسی در این دوره ممنوع است.
۵. مدیتیشن محبت آمیز
در این نوع، فرد در یک حالت آرام و راحت می‌نشنید و کلماتی که حاوی آرزوهای خوب برای دیگران است را بیان می‌کند. سپس به ارسال آرزوهای خوب برای خودش می‌پردازد و مدیتیشن در انتها با جمله‌‌ی «انشاالله همه‌ی موجودات در همه‌ی جای جهان شاد باشند.» به پایان می‌رسد. هدایت آرزوهای خوب برای دیگران، فرد را از دنیای محدود خود خارج می‌کند و به این دلیل در افزایش همبستگی با دیگران و ایجاد آرامش موثر است.
۶. مدیتیشن چاکرا
در آیین هندو به مراکز انرژی بدن، چاکرا گفته می‌شود. در مدیتیشن چاکرا تلاش می‌شود با برقراری تعادل و تندرستی برای چاکراها، انرژی پنهان در بدن فعال شود. (این اعتقاد وجود دارد که بسته شدن هر یک از این چاکراها منجر به ایجاد مشکلات جسمی و عاطفی می‌شود.)
۷. مدیتیشن یوگا
درباره یوگا و ارتباط آن با مدیتیشن، در بخش قبل صحبت کردیم. در یوگا با انجام یک سری از وضعیت‌ها و تمرین‌های تنفسی کنترل شده، آرامش ذهن و انعطاف پذیری افزایش می‌یابد. (تمرینات یوگا نیز با کمک معلم یا صوت مدیتیشن انجام می‌شود.)
کلام آخر
به پایان مقاله‌ی «تفاوت مراقبه و مدیتیشن» رسیدیم. به عنوان نکته‌ی پایانی باید بگویم، از تمرینات مدیتیشن و ذهن‌آگاهی غافل نشوید. همه‌ی ما نیاز داریم زمان‌هایی را در طول روز، به زندگی کردن در لحظه اختصاص دهیم. در نهایت شناخت مسائل ناخودآگاه و برقراری آرامش، به افزایش کیفیت زندگی کمک می‌کند.
منابع:
- https://www.everydayhealth.com/meditation/types/
- https://declutterthemind.com/blog/yoga-vs-meditation/
- https://www.mindful.org/what-is-mindfulness/