کارکرد خمس و زکات بسیار به همدیگه شبیه‌ان. هر دو اونا جهت ایجاد عدالت اجتماعی، رفع اختلافات طبقاتی و تقویت بنیان‌های دینی در جامعه اسلامی وضع شدن. اما با وجود این شباهت‌ها، این دو مالیات دینی، از نظر موارد مصرف با هم تفاوت‌هایی نیز دارن. ما در این مقاله از دیفرتو قصد داریم تفاوت خمس و زکات رو مورد بررسی قرار بدیم. برای درک بهتر فرق زکات و خمس، در ابتدا درباره تعریف زکات و خمس صحبت خواهیم کرد و سپس تفاوتشون رو بیان می‌کنیم.
خمس چیه؟
خمس در زبان عربی به معنی یک پنجم بوده و یکی از انواع مالیات‌های اسلامی به شمار میاد. شیعیان به پرداخت خمس معتقدن و به منظور رفع مشکلات مالی برخی افراد، توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی حکومت اسلامی در جهت رفع نیازهای امت اسلامی، خمس رو پرداخت میکنن.
در اسلام، خمس بر هر مسلمون بالغ و عاقل با شرایط و تفصیلی که در ادامه مقاله مطرح می‌کنیم بر هفت چیز واجبه. به طور کلی خمس دو قسمت میشه: یه قسمت از آن خدا و پیامبر و اولی الامر (امام) است که به آن سهم الاامام می‌گن و دیگری حق سادات مستمند و درمانده است که به سهم السادات معروفه.
خمس در قرآن
خداوند در کتاب قرآن در آیه ۴۱ سوره انفعال، درباره خمس صحبت کرده، این آیه وجوب خمس و مصارفش رو به طور فشرده بيان نموده و اهميّت خمس رو برای شیعیان بیان کرده:
«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامي وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا»
در این آیه خدا خطاب به مومنین می‌فرماید: «ای مومنان آگاه باشید كه آنچه به شما غنيمت و فايده می‌رسونه (هر چند کم و یا زیاد) خمس آن مخصوص خدا و رسول و خويشان او و يتيمان و فقيران و در راه ماندگان است اگر به خدا و آنچه بر بنده خود نازل کردیم ایمان دارين.»
خمس چه چيزهابي واجبه؟
- منفعت کسب: همه افراد از تجارت، صنعت و یا کار کردن خود مالی رو بدست میارن. در صورتی که این افراد تمام مخارج سال بعد و خرج زن خود رو کنار بذارن و پولی را اضافه بیارن باید یک پنجمش رو به عنوان خمس پرداخت کنن.
- معدن: اگر فردی از معدن، طلا، نقره، سرب، مس، آهن، نفت، ذغال سنگ، سنگ‌های قیمتی، نمک و موارد دیگه به دست بیاره در صورتی که مقدار زیادی باشه باید خمس اونو پرداخت کنه. در این صورت او باید مخارجش رو به اندازه ۱۰۵ مثقال نقره سکه یا ۱۵ مثقال طلای سکه از این معادن کم کنه و از مابقی اون خمس پرداخت کنه. در اینجا او میتونه معادل قیمتی ۱۰۵ مثقال نقره و ۱۵ مثقال طلا رو محاسبه کنه.
- گنج: گنج همون مالی که فرد ممکنه اونو در زیر یک درخت، کوه یا دیوار که از قبل پنهان شده باشه، پیدا کنه. در صورتی که صاحب این گنج مشخص نباشه، فردی که اون رو پیدا می‌کنه باید خمس اون رو پرداخت کنه. در اینجا نیز فرد باید همانند منابع عمل کنه. مخارج خود رو که برابر با قیمت ۱۰۵ مثقال نقره سکه یا ۱۵ مثقال طلا از کل گنج کسر کنه و از مابقی آن خمس پرداخت کنه.
- مال حلال مخلوط به حرام: در صورتی که مال حلال با مال حرام ترکیب بشه به طوری که فرد نتونه تشخیص بده چقدر این مال حلال و چقدر حرامه باید خمس تمام مال رو بده که در اینصورت مال به طور کلی حلال میشه.
- جواهری که در دریا پیدا میشه: اگر فردی در دریا مروارید، مرجان یا جواهری پیدا کنه که در دریا فرورفته باشه پس از بیرون درآوردش باید خمسش رو پرداخت کنه. در اینصورت فرد باید مخارج سالانه خودش رو کسر کنه و از مابقی اون برابر با قیمت هجده نخود طلا، خمس پرداخت کنه.
- غنیمت: اگر شیعیان با دستور امام با کفار به جنگ برن و چیزهایی رو در این جنگ به دست بیارن به آن‌ها غنیمت می‌گن. در این صورت نیز باید خمس غنایم رو پرداخت کنن.
- زمینی که کافر ذمی از یک مسلمون بخره: اگر کافر ذمی (یهودی یا نصرانی که در پناه اسلامه) زمینی رو از یه مسلمون خریداری کنه باید خمس اون رو از همون زمین بده. اگر پولشو هم پرداخت کنه مشکلی نداره. اگر به غیر از پول قصد دادن چیز دیگری رو به عنوان خمس داره باید ابتدا از حاکم شرع اجازه دریافت کنه. همچنین اگر کافر ذمی خانه یا مغازه‌ای رو از مسلمون خریداری کنه باید زمین اونو جداگانه قیمت کنه و خمس زمین رو پرداخت کنه
تقسيمات خمس و مصارف آن
براساس اعتقاد بسیار از فقهای شیعه، خمس به طور کلی به دو سهم تقسیم میشه. یکی سهم سادات فقیر و یتیمیه که در راه درمانده هستن و دیگری سهم امام حاضر امام زمان علیه السلام است. هر دو سهم رو باید به مرجع تقلید و یا نماینده دینی بدید. اگر خودتون قصد پرداخت به شخصی رو دارین ابتدا باید از مرجع تقلید و نماینده دینی خود اجازه بگیرین و موضوع رو با او در میون بذارین.
زکات چیه؟
زکات هم مثل خمس یکی دیگه از دستورات اسلامی برای شیعیانه. در حقیقت زکات از فروع دین به شمار میره. زکات در مورد چیزهاییه که انسان با بهره از طبیعت، ساده به اون دست پیدا می‌کنه. این یعنی که انسان به وسیله طبیعت چیزی رو کشت می‌کنه و به دست میاره. اما به گونه‌ای که خودش به نسبت طبیعت کمتر کار می‌کنه. برای مثال گندمی که انسان به وجود میاره در قسمت کمی از رشد آن نقش داره و بیشتر طبیعت بر روی اون فعالیت می‌کنه.
به همین دلیل اسلام به انسان می‌گه در این صورت چون از سخاوت طبیعت استفاده می‌کنی باید مقداری از اون رو در راه‌های دیگه بدی. شاید براتون سوال پیش بیاد چرا باید فرد برای گندم زکات پرداخت کنه اما برای برنج نه؟ در پاسخ به این سوال باید گفت سادگی و راحتی کشت گندم به نسبت برنج بسیار بیشتره و برنج با زحمت بسیار زیادی کشت میشه به همین دلیله که باید برای گندم زکات پرداخت بشه اما در کشت برنج نیاز به پرداخت زکات نیس.
زکات به چه مواردی تعلق می‌گیره؟
زکات بر نه چیز واجب است که عبارتند از:
- گندم
- جو
- خرما
- کشمش
- طلا
- نقره
- گوسفند
- گاو
- شتر
مصارف زکات در اسلام
در قرآن کریم پرداخت زکات همیشه در کنار برپایی نماز اومده و این نشون‌دهنده مهم بودن و اهمیت اونه. مصارف زکات در آیه ۶۰ سوره توبه بیان شده. زکات در اسلام در موارد زیر مصرف میشه:
- فقیر و کسی که نیازمنده
- مسکین (کسی که در نهایت نیازمنده)
- کسانی که مامور جمع‌آوری زکات هستن
- مولفه قلوب، افرادی که از اسلام دور شدن و یا کدورتی از اسلام دارن
- آزادسازی بردگان
- فردی که دارای قرض است
- فی سبیل الله (در راه خدا)
- در راه درماندگان
آثار زکات
زکات آثار بسیار زیادی در زندگی مومنین خواهد داشت. برای مثال در روایتی امام علی (ع) به پیامبر می‌فرماید: زکات پل اسلام است. هر کسی آن را پرداخته کنه از پول عبور می‌کنه و هر کس از پرداخت آن سر باز بزند در زیر پل زندانی میشه و همانا زکات خشم پروردگار رو کم می‌کنه.
چرا در قرآن بیشتر به زکات تأکید شده تا به خمس؟
زکات در لغت دو معنی داره: یکی رشد و دیگری پاکی. زکات اون قسمتی از مال مومنه که فرد به فقیر و نیازمند میده به همین دلیله که افراد معتقدن با دادن زکات، رشد مال آن‌ها افزایش پیدا می‌کنه و خیر و برکت برای آن‌ها ایجاد میشه. از این رو پرداخت زکات علاوه بر خیر و برکت موجب پاکی روح پرداخت‌کننده میشه. به زکات، صدقه مستحبی و انفاق نیز گفته میشه. همچنین در مفاهیم اسلامی از زکات به عنوان انفاق مالی هم یاد شده. به طور کلی هم زکات و هم خمس جز وظایف یه مسلمونه اما زکات از دیدگاه خداوند به نسبت خمس دارای اهمیت بیشتریه.
تفاوت بین خمس و زكات
- زکات بر نه چیز واجبه اما خمس بر هفت چیز واجبه که مصارف هر یک با همدیگه کاملاً فرق می‌کنه
- زکات باید به قشر نیازمند جامعه پرداخت بشه، مثل سیر کردن شکم افراد گرسنه و برطرف کردن خلاهای کوچیک اما خمس مربوط به نیازهای کلان و اساسیه جامعه است. خمس بیشتر صرف اعتلای جامعه اسلام میشه. به همین دلیله که پرداخت آن باید زیر نظر اولیای خدا و پس از آن‌ها در زمان غیبت امام حاضر باید به ولی وفقیه و مجتهد جامع الشرایط پرداخت بشه.
- خمس به مازاد درآمد فرد تعلق می‌گیره، اما زکات به اصل درآمد کشاورزان و دامداران تعلق داره.
- خمس با شرایط خاص معمولا به درآمد مازاد همه افراد واجب میشه اما زکات فقط بر صاحبان بعضی شغل‌ها واجبه و برای بقیه افراد جامعه مستحبه.
جمع‌بندی
خمس و زکات جز وظایف شرعی و دینی همه شیعیانه. از آنجایی که کارکرد هر دو تقریبا شبیه بهم است برخی فکر میکنن تفاوتی ندارن. ما در این مقاله سعی کردیم شما رو با قواعد هر دوی آن‌ها آشنا کنیم و تفاوت خمس و زکات رو بیان کنیم تا شما با این دو وظیفه دینی بیشتر آشنا بشین.
به نظر شما فرق خمس و زکات که در این مقاله توضیح داده شد، درست بوده؟ اگر شما اطلاعات بیشتری از تفاوت خمس و زکات می‌دونید یا فکر می‌کنید تعریف دقیقتری وجود داره، حتما در بخش نظرات، برای ما ارسال کنید تا مقاله رو اصلاح و تکمیل کنیم.
منابع:
سلام و وقت بخیر
از گذشته‌های دور روایت های زیادی درباره زکات در زندگی روزمره فرد با دادن مبلغی آومده و باعث دور شدن بلاها میشه طبق روایات و احادیث.
سلام
اگر فردی ناتوان باشه در دادن یک پنجم خمس و درآمد خودش کافی نباشه میتونه به جاش زکات به پرداز.
سلام خسته نباشید
بنده به عنوان یک فرد ایرانی با درآمد روزانه ۶۰ هزار تومان در روز و با وضعیت بد ایران هیچ ضرورتی نمی بینم تا زکات بدم.
سلام خبات عزیز،
اولا حسودیم شد. کاش منم مثل تو اینقدر دغدغه اعمالم رو داشتم. من رو دعا کن خبات.
ثانیا، ضرورتی هم نداشت این حرفها رواعلام عمومی کنید. چون شما باید در برابر خداوند پاسخگو باشید نه مردم.
ثالثا، شرایط اختصاصی شما مثل درآمد کم، ممکنه حتی خود شما رو جز دریافت کننده های زکات قرار بده، در این مورد باید از علمای دین بپرسید. شاید زکات رو بگیرند و در جا به خود شما بدهند و… من نمیدونم ولی احساس میکنم که منطقا شرایط خاصی مثل درآمد پایین مشمول شرایط خاص قانون زکات میشه…
رابعا، اما شرایط عمومی (مثل وضعیت اقتصادی کشور) هم برای همه است، از جمله برای فقرا و مساکین و… که اتفاقا اونها توی شرایط بد، وضعیت بدتری هم میتونند داشته باشند، پس شرایط بد عمومی مثل وضعیت اقتصادی بد رو نباید بهانه انجام واجبات، کمک نکردن هامون به هم و… قرار بدیم. اتفاقا شاید توی شرایط بد، همین اعمال کمک کننده تر هم باشه و باعث شه رنج کمتر بشه. مثلا آیا وقتی قحطی بیاد، روزه ماه رمضون رو نگیریم؟ اتفاقا شاید روزه باعث شه که قحطی تحمل پذیرتر بشه و دغدغه اش نباشه تا اینکه ان شا ا… قحطی تموم بشه…
خامسا، ان شا ا… خدا برکت بده بهت که اونه که صاحب فضل هست و عظیم هست. کلا هم این دنیا یه بازی بیشتر نیست. ایران و ایرانی هم، اگر درستکردار و درستگفتار و درست اندیشه باشه، روز به روز بیشتر پیشرفت کنه و توفیق بندگی حضرت ا… تعالی نصیب همه بشه…
سلام ممنون
هردوشون یه راه حل برای انجام کار خیره
و یجور بهانه بری برای انجام اعمال نیکه تا هر فرد در هر شرایط توانایی داشته باشه
خیلی ممنون
خیلیا هستن این ذکات و خمس رو کاملا درست انجام میدن ولی ی ساعت بعدش میرن گناه میکنن
کسی خودش چیزیرو زیادی از خودش بدونه و از ته قلب اونو از راه خیر استفاده کنه ثوابش از این بهتره
آیا اونهایی که در این وضعیت اقتصادی وضعشون خوبه اگه وضعیت خراب شه اونا فشاری احساس میکنن یا پولدار تر میشن؟
اونایی ک فقیرن بیشتر فقیر میشن و نیازمند ذکات و خمس میشن
و پولدارها بیشتر زکات و خمسرو فراموش میکنن