توی علم مفهوم گرما یا حرارت و دما همیشه با هم مورد مطالعه قرار میگیرن، یعنی برآیند هم هستن چون تا حدودی به هم مرتبطن اما باید توجه کنین که این دوتا شبیه هم نیستن. این اصطلاحات به‌دلیل استفاده زیاد ازشون توی زندگی روزمره ما خیلی رایج هستن. خط ظریفی وجود داره که فرق گرما رو از دما مشخص میکنه، به این معنی که گرما به‌عنوان شکلی از انرژی در نظر گرفته میشه، اما دما معیاری برای سنجش انرژیه. تفاوت اساسی بین گرما و دما ناچیزه ولی قابل توجه هست، گرما انرژی کلی حاصل از حرکت مولکولیه، در حالیکه دما درجه انرژی حاصل از حرکت مولکولیه. توی این مقاله از سایت دیفرتو تفاوت گرما و دما رو بررسی کردیم تا درک این دو برای شما ساده‌تر بشه.
گرما یا حرارت (Heat) چیه؟
گرمای یک جسم، مجموع انرژیهای حاصل از حرکات و جنبش تمام مولکول‌های درون جسمه. گرما شکلی از انرژیه که از یک جسم یا یک منبع به یک جسم دیگه به دلیل اختلاف دمای اونها منتقل میشه. گرما از یک جسم داغ‌تر به یک جسم سردتر حرکت میکنه. اندازه‌گیری اون رو میشه در واحدهای انرژی، یعنی کالری یا ژول انجام داد. انتقال گرما میتونه به سه روش انجام بشه که این روش‌ها شامل موارد زیر میشه:
- رسانایی: انتقال حرارت بین مولکول‌هایی که در تماس مستقیم با همدیگه هستن، بدون اینکه مولکول‌ها حرکتی داشته باشن.
- همرفت: انتقال حرارتی که در اثر حرکت مولکول‌های ماده از مکانی به مکان دیگه انجام میشه، همرفت میگن.
- تابش: هنگامی که گرما از طریق یک محیط یا خلاء بدون نیاز به ماده منتقل میشه، جایی که فضای مابین گرم نمیشه.
دما (Temperature) چیه؟
دما به‌عنوان میانگین انرژی جنبشی همه مولکول‌ها با هم تعریف میشه، یعنی متوسط انرژی تمام ذرات درون یک جسم. به‌عنوان یک پارامتر اندازه‌گیری، دمای یک ماده به اندازه (تعداد ذرات) و نوع اون ماده بستگی نداره. دما، گرم یا سرد بودن یک جسم رو برحسب درجه مشخص میکنه و همچنین میتونه سرعت و فعالیت اتم و مولکول ماده رو اندازه‌گیری کنه.
میتونیم دما رو در مقیاس‌های مختلفی اندازه‌گیری کنیم، این مقیاس‌ها شامل کلوین، سلسیوس و فارنهایت میشه. دماسنج برای اندازه‌گیری دمای جسم استفاده میشه.
فرق بین گرما و دما چیه؟
تفاوت بین گرما و دما رو میتونیم به راحتی براساس موارد زیر بگیم:
- گرما چیزی نیست جز مقدار انرژی داخل جسم. در مقابل، دما چیزیه که شدت گرما رو اندازه‌گیری میکنه.
- گرما هم انرژی جنبشی و هم انرژی پتانسیل درون مولکول‌های یک جسم رو اندازه‌گیری میکنه. اما دما میانگین انرژی جنبشی مولکول‌های موجود در ماده رو اندازه‌گیری میکنه.
- ویژگی اصلی گرما اینه که از منطقه گرم‌تر به منطقه سردتر منتقل میشه. دما که با گرم شدن جسم بالا میره و با سرد شدن جسم پایین میاد.
- گرما توانایی کار انجام شده رو داره، اما دما منحصراً برای اندازه‌گیری میزان گرما استفاده میشه.
- واحد استاندارد اندازه‌گیری گرما ژوله، درحالیکه دما کلوینه ولی میشه اون رو بر حسب سلسیوس و فارنهایت هم اندازه‌گیری کرد.
- کالری سنج دستگاهیه که برای اندازه‌گیری گرما استفاده میشه. از طرفی دما با دماسنج اندازه‌گیری میشه.
- گرما با “Q” نشان داده میشه، اما از “T” برای نشان دادن دما استفاده میشه.
جدول تفاوت گرما و دما
توی جدول مقایسه‌ای زیر این موارد رو برای درک راحت‌تر آوردیم:
| مبنای مقایسه | گرما (حرارت) | دما |
| تعریف | گرما مقدار انرژی توی جسمه. | دما پارامتر اندازه‌گیری شدت گرماس. |
| معیارهای اندازه‌گیری | کل انرژی جنبشی و انرژی پتانسیل توی مولکول‌های یک جسم. | میانگین انرژی جنبشی مولکول‌ها توی یک ماده. |
| ویژگی | از جسم داغ‌تر به جسم سردتر منتقل میشه. | هنگام گرم شدن بالا میره و هنگام سرد شدن پایین میاد. |
| فعالیت (مفهوم کار انجام شده) | داره | نداره |
| واحد اندازه‌گیری | ژول | کلوین |
| دستگاه اندازه‌گیری | کالری سنج | دماسنج |
| علامت اختصاری | Q | T |
نتیجه‌گیری
هم گرما و هم دما مفاهیمی ترمودینامیکی هستن که توی شیمی و فیزیک خیلی استفاده میشن. مفاهیم گرما و دما با هم به‌کار میرن و باهم کار میکنن تا انرژی رو از جسم گرم‌تر به جسم خنک‌تر منتقل کنن. گرما به تعداد ذرات یک جسم بستگی داره، اما دما به تعداد ذرات یک جسم بستگی نداره چون یک پارامتر اندازه‌گیریه که برحسب میانگین گیری کار میکنه. در این مقاله در مورد انرژیهای مختلفی صحبت شد، به همین دلیل پیشنهاد میکنیم مقاله تفاوت انرژی جنبشی و انرژی پتانسیل رو بخونید.
به نظر شما فرق گرما و دما که در این مقاله توضیح داده شد، درست بوده؟ اگر شما اطلاعات بیشتری از تفاوت دما و گرما می‌دونید یا فکر می‌کنید تعریف دقیقتری وجود داره، حتما در بخش نظرات، برای ما ارسال کنید تا مقاله رو اصلاح و تکمیل کنیم.
منابع: