کاپیتالیسم (Capitalism) و سوسیالیسم (Socialism)، نظامهایی اقتصادیان که کشورها برای مدیریت منابع اقتصادی و تنظیم ابزارهای تولیدشون از اونها استفاده میکنن. در ایالاتمتحده، سرمایه داری (کاپیتالیسم) همیشه نظام حاکم بوده. سرمایه داری رو نظامی اقتصادی تعریف میکنن که در اون، افراد و کسب و کارهای خصوصی، بهجای دولت، عوامل تولید (اشتغال آفرینی، کالاهای سرمایهای، منابع طبیعی و نیروی کار) رو در مالکیت دارن و اونها رو کنترل میکنن. موفقیت کاپیتالیسم به اقتصاد بازار آزاد، که با عرضه و تقاضا هدایت میشه، وابستهست.
در سوسیالیسم، همهٔ تصمیمهای قانونی تولید و توزیع رو دولت میگیره و افراد برای غذا، اشتغال، مراقبتهای سلامت و هر چیز دیگهای به دولت وابسته هستن. دولت، بهجای بازار آزاد، میزان تولید (یا عرضه) و سطح قیمتهای این کالاها و خدمات رو تعیین میکنه. کشورهای کمونیست مثل چین، کرهٔ شمالی و کوبا به سمت سوسیالیسم گرایش دارن در حالیکه کشورهای اروپای غربی بیشتر از اقتصادهای سرمایه داری حمایت میکنن و سعی میکنن که روشی میانه رو طراحی کنن. بااینحال، هر دو نظام، حتی در شکلهای افراطیِ خودشون هم، هر کدوم مزایا و معایبی دارن. در این مقاله از سایت دیفرتو، قراره شما رو با این دو نظام اقتصادی-سیاسی آشنا کنیم.
سرمایه داری چیه؟
سرمایه داری رو نظامی اقتصادی تعریف میکنن که در اون افراد و شرکتهای بزرگ غیر دولتی ابزارهای تولید، تجارت و صنعت رو در مالکیت و کنترل خودشون دارن. همچنین اون رو بهعنوان اقتصاد بازار آزاد یا اقتصاد آزاد هم میشناسن (اگه به موضوع اقتصاد و بازار علاقه دارید، مقاله تفاوت اقتصاد خرد و کلان رو بخونید).
تحت این نظام سیاسی، دولت در مسائل مالی به شکلی حداقلی دخالت میکنه. مالکیت خصوصی، انباشت سرمایه، انگیزهٔ سود و بازارِ بهشدت رقابتی، عناصر اصلی اقتصاد کاپیتالیسم هستن. ویژگیهای بارز سرمایه داری در ادامه آورده شدن:
- عوامل تولید تحت مالکیت خصوصی هستن و اونها میتونن این عوامل رو به طریقی که فکر میکنن مناسبه به کار ببرن؛ هر چند دولت میتونه جهت تأمین رفاه عمومی محدودیتهای معدودی وضع کنه.
- در این نظام، آزادی کسب و کار وجود داره؛ یعنی هرکس آزاده تا فعالیت اقتصادی مورد نظر خودش رو راه بندازه.
- به دلیل توزیع نابرابر درآمد، شکاف بین داراها و محرومها بیشتره.
- در اقتصاد، مصرفکنندهها حاکم هستن؛ یعنی تولیدکنندهها فقط اون کالاهایی رو تولید میکنن که مشتریها میخوان.
- بین شرکتها در بازار رقابت شدید وجود داره و از ابزارهایی مثل تبلیغات و تخفیفها استفاده میکنن تا توجه مشتریها رو جلب کنن.
- انگیزهٔ سود، که مردم رو به سخت کار کردن و کسب ثروت تشویق میکنه، جزء اصلی این نظامه.
سوسیالیسم چیه؟
اقتصاد سوسیالیستی یا سوسیالیسم رو اقتصادی تعریف میکنن که در اون دولت منابع رو در مالکیت داره و اون رو مدیریت و تنظیم میکنه. ایدهٔ اصلی این نوع از اقتصاد اینه که همهٔ مردم، حقوق مشابهی دارن و به این طریق هر کس میتونه از ثمرات تولیدِ برنامهریزی شده بهرهمند بشه.
از اونجایی که منابع در جهت خواست یک قدرت متمرکز تخصیص داده میشن، به این مدل، اقتصاد دستوری یا اقتصاد با برنامهریزی متمرکز هم میگن. در این نظام، نقش نیروی بازار در تصمیمگیری برای تخصیص عوامل تولید و قیمت محصول ناچیزه. رفاه عمومی، هدف بنیادین تولید و توزیع محصول و خدمته. ویژگیهای بارز سوسیالیسم در زیر آورده شدن:
- در اقتصاد سوسیالیستی ابزار تولید در مالکیت جمعی هستن و به این خاطر هست که منابع برای استفاده جهت تحقق اهداف اجتماعی-اقتصادی استفاده میشن.
- اهداف اجتماعی-اقتصادی رو در اقتصاد سازمان برنامهریزی مرکزی تعیین میکنه. علاوهبر این، فقط این حاکمیته که تصمیمهای مربوط به اهداف رو اتخاذ میکنه.
- برای پر کردن شکاف میان فقیر و غنی، درآمدها به شکل برابر توزیع میشن.
- مردم حق دارن که کار کنن اما نه در شغل دلخواهشون و فقط حاکمیت مشخص میکنه چهکاری بکنن.
- از اونجایی که تولید برنامهریزی شدهست، حاکمیت مصرفکننده جایی در اقتصاد نداره.
- به خاطر نبود رقابت و انگیزهٔ سود، نیروی بازار قیمت کالاها رو تعیین نمیکنن.
ترسیم سهم و نقش دولت و ملت در ثروت
ملاحظات خاص دولتهای سوسیالیست
سوسیالیسم دلسوزانهتر به نظر میرسه اما ضعفهای خودش رو هم داره. یک عیبش اینه که مردم از تلاششون عایدی کمی دارن و احساس میکنن نفع زیادی از ثمرهٔ تلاشهاشون نمیبرن. با توجه به اینکه از قبل نیازهای اولیهٔ اونها رو تأمین کردن، انگیزهٔ کمتری برای نوآوری و افزایش بازدهی دارن. در نتیجه موتورهای رشد اقتصادی در سوسیالیسم ضعیفتر هستن.
اعتراضات متعددی در کشورهای سوسیالیسم علیه دولت انجام میشه چون برنامهریزان و ساز و کارهای برنامهریزی دولتی این کشورها که اشتباهناپذیر یا فسادناپذیر نیستن. در بعضی اقتصادهای سوسیالیستی، حتی در مورد ضروریترین اقلام هم کمبود وجود داره. به این خاطر که هیچ بازار آزادی وجود نداره تا اصلاح و تعدیلها رو سادهتر کنه، سیستم اقتصادی ممکنه نتونه بهسرعت یا بهخوبی خودش رو تنظیم کنه.
دغدغهٔ دیگه، برابریه. از نظر تئوری، در نظام سوسیالیسم همهٔ افراد برابرن اما در عمل، سلسلهمراتبها پدید میان و مقامات حزب و افرادی که ارتباط خوبی با اونها دارن، در موقعیت بهتری برای به دست آوردن منافع مطلوب قرار میگیرن.
کشورهای دارای حکومت سوسیالیستی، لزوماً کمونیست نیستن و ممکنه حزبی در یک کشور سرمایه داری باشن. اما معمولاً کشورهای کمونیست، از نظام سوسیالیستی استفاده میکنن و کشورهای دارای دموکراسی هم از نظام سرمایهداری (در این زمینه، مقاله تفاوت کمونیسم و سوسیالیسم و تفاوت دموکراسی و کمونیسم رو بخونید).
تفاوتهای اصلی بین کاپیتالیسم و سوسیالیسم
مواردی که در ادامه گفته میشه تفاوتهای اصلی بین کاپیتالیسم و سوسیالیسم هستن:
- به نظام اقتصادیای که در اون، بخش خصوصی صنعت و تجارت رو تحت مالکیت و کنترل دارن، سرمایه داری میگن. در طرف دیگه، سوسیالیسم هم یک نظام اقتصادیه که در اون، دولت خودش فعالیتهای اقتصادی رو در مالکیت داره و اونها رو تنظیم میکنه.
- اصل حقوق فردی، اساس سرمایه داریه در حالی که سوسیالیسم بر اصل برابری بنا شده.
- سرمایه داری از نوآوری و اهداف فردی حمایت میکنه در حالیکه سوسیالیسم برابری و عدالت رو در جامعه ترویج میکنه.
- در اقتصاد سوسیالیستی، دولت مالک منابع هست اما در اقتصاد سرمایه داری، ابزار تولید در مالکیت بخش خصوصیه.
- در سرمایه داری نیروهای بازار قیمتها رو تعیین میکنن و در نتیجه شرکتها میتونن با بالاتر بردن قیمتها قدرت انحصاری خودشون رو اعمال کنن. برعکس، در سوسیالیسم دولت در مورد نرخ همهچیز تصمیم میگیره که این به کمبود یا وفور بیش از حد منتهی میشه.
- در کاپیتالیسم رقابت بین شرکتها خیلی نزدیکه اما در سوسیالیسم چون دولت بازار رو کنترل میکنه رقابتی وجود نداره یا اینکه رقابت بسیار اندکه.
- در سرمایه داری، به خاطر توزیع نابرابر ثروت، شکاف بزرگی بین طبقهٔ ثروتمند و فقیر وجود داره و برخلاف این حالت، در سوسیالیسم به خاطر توزیع برابر درآمد چنین شکافی دیده نمیشه.
- در سرمایه داری هر کس برای جمع کردن سرمایه خودش کار میکنه اما در سوسیالیسم ثروت به شکلی برابر بین همهٔ مردم تقسیم میشه.
- در سرمایه داری هر کس در دین خودش آزاده که البته این ویژگی در سوسیالیسم هم دیده میشه اما سوسیالیسم، تأکید بیشتری بر سکولاریسم میکنه.
- در کاپیتالیسم، نسبت به سوسیالیسم، کارایی بالاتره و علتش هم انگیزهٔ سودیه که شرکتها رو ترغیب به تولید محصولاتی میکنه که تقاضای زیادی بین مشتریها داره اما در اقتصاد سوسیالیستی، انگیزه و نیروی محرکی برای کسب درآمد وجود نداره و این به ناکارآمدی منجر میشه.
- در سرمایه داری دخالت دولت وجود نداره یا بسیار اندکه و این درست در نقطهٔ مقابل سوسیالیسمه.
خلاصه تفاوتهای بالا در جدول زیر ارائه شده:
| کاپیتالیسم | سوسیالیسم | |
| معنی | سرمایه داری به سیستمی اقتصادی گفته میشه که در اون تجارت و صنعت در مالکیت خصوصی یا شرکتها هستن. | به ساختاری اقتصادی که در اون دولت مالکیت و کنترل فعالیتهای اقتصادی کشور رو در اختیار داره، سوسیالیسم میگن. |
| پایه و اساس | اصل حقوق فردی | اصل برابری |
| حمایتکننده از | نوآوری و اهداف فردی | برابری و عدالت در جامعه |
| ابزار تولید | در مالکیت خصوصی | در مالکیت جمعی |
| قیمتها | نیروهای بازار تعیینش میکنن | دولت تعیینش میکنه |
| بازار | آزادی رقابت همراه با حق سرمایهگذاری | رقابت محدوده و دولت مالکیت صنایع رو بر عهده داره |
| درجه تفاوت طبقاتی مردم | زیاد | کم |
| ثروت | هر کس برای خلق ثروت خودش کار میکنه | ثروت رو به طور برابر بین همۀ مردم کشور تقسیم میکنن |
| دین | آزادی برای پیروی از هر دینی | آزادی برای پیروی از هر دینی وجود داره اما سکولاریسم رو ترویج میکنن |
| کارآمدی | زیاد | کم |
| دخالت دولت | بدون دخالت یا دخالت ناچیز | دولت برای همه چیز تصمیم میگیره |
| سود | سود و دستمزد به هر کس به مقدار توانایی و اشتیاقش برای کار پرداخت میشه | به طور منصفانه دستمزدها به ازای تلاش پرداخت میشه |
| نیروی کار | کارگرها میتونن صاحبکار و حرفهشون رو انتخاب کنن | کارگرها مجاز به انتخاب شغل نیستن. برنامهریزی دولتی اشتغال رو بهتر میکنه |
| کسب و کار | همۀ افراد حق مالکیت کسب و کار و قرارداد بستن رو دارن | دولت مالک صنایع پایه هستش اما کسب و کارهای دیگهای هم وجود داره |
نتیجهگیری و جمعبندی
همونطور که همهمون میدونیم، هر سکهای دو رو داره، یکی خوب و اون یکی بد و همین مسئله در مورد دو سیستم اقتصادی-سیاسی کاپیتالیسم و سوسیالیسم هم صدق میکنه. خیلی سخته که بگیم کدوم سیستم از اون یکی بهتره. کاپیتالیسم به توسعۀ اقتصادی کشورها همراه با خلق ثروت منجر میشه اما از برتری ثروتمندان بر محرومان حمایت میکنه.
سوسیالیسم شکاف بین فقیر و غنی رو پر میکنه و همهچیز رو برای همۀ افراد فراهم میکنه اما در عین حال، انگیزۀ سخت کار کردن رو هم از بین میبره و به همین دلیل، تولید ناخالص داخلی کشور سقوط میکنه و همۀ مردم به دامن فقر کشیده میشن.
به عقیدۀ برخی، تلفیق دو سیستم بهترین گزینهست؛ یعنی یک اقتصاد مختلط که محاسن هر دو رو با هم داشته باشه. این میتونه به رشد و رونق کشور کمک کنه و همزمان شکاف کمتری بین ثروتمندها و فقرا وجود داشته باشه. این مدل یک مشارکت عمومی-خصوصی در اقتصاد خواهد بود و قیمت مدیریتشده هم وجود داره.
- پیشنهاد مطالعه: تفاوت فاشیسم و توتالیترسیم
به نظر شما فرق سوسیالیسم و کاپیتالیسم یا سرمایه داری که در این مقاله توضیح داده شد، درست بوده؟ اگر شما اطلاعات بیشتری از تفاوت بین کاپیتالیسم و سوسیالیسم چیه؟ میدونید یا فکر میکنید تعریف دقیقتری وجود داره، حتما در بخش نظرات، برای ما ارسال کنید تا مقاله رو اصلاح و تکمیل کنیم.
منابع:
سلام روز بخیر
از نظر من کاپیتالیسم بسیار بهتره از نظام سوسیالیسم چراکه نظام سوسیالیسم همیشه باعث فلج تر شدن مردمان جامعه خودشون می شن واز طرفی باعث مشکلاتی دیگه میشن.
سلام روز بخیر
از نظر من نظام سوسیالیسم و کاپیتالیسم هر دو یک ریشه دارند و از نظر طبقات و اجتماع فرق دارند و گرنه همشون یکین.
سلام اگه نظر منو بخواین باید بگم حکومت هایی که نظام کاپیتالیسم دارن
نسبت به سوسیالیسم بسیار آزادی بیشتری دارن وزندگی در جامعه شون بسیار آسون تره
سلام از نظر من همه چیز به نظام سرمایه داری بر می گرده و فرق کاپیتالیسم و سوسیالیسم بیشتر به نظام این کشورها مربوطه.
سلام اگه نمونه ای از کشورهای سوسیالیسم را در نظر بگیریم نمونه از آن کشورها شوروی سابق بوده که بخاطر نظام غلط و سوسیالیسم بودنش سقوط کرد.
همه چیز معمولاً به نفع حکومتهای کاپیتالیسم و در جوامع امروزه بسیار این امر مورد توجه قرار میگیره.