نیترات و نیتریت از عوامل ناسالم و مضرر برای بدن انسان هستن که باعث ایجاد بیماریهای زیادی مثل سرطان میشن. در این بین بچه‌ها به دلیل سیستم دفاعی بدن ضعیف‌تر در مقابل نیترات و نیتریت آسیب‌پذیری بیشتری دارن. این دو ماده از راه‌های زیادی به بدن وارد میشن که یکی از اونها نوشیدن آب و خوردن غذای حاوی نیتراته.
معمولا شهرهای امروزه با این پدیده بیشتر روبرو هستن و علت اصلی اون هم افزایش میزان استفاده از کودهای شیمیایی نیتروژن‌دار، گسترش فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و عدم توجه مسئول‌های مربوطه به آیندس. اکثر کشورها از خیلی وقت پیش برای رفع این مشکل کارشون رو شروع کردن و تا حدودی شاهد کنترل این پدیده هستیم.
اما برای اینکه این معضلات کنترل بشن باید تمام انسان‌ها تا حدودی با تفاوت‌های این دو و راه‌های مقابله با اونها آشنا بشن. ما توی این مطلب از سایت دیفرتو سعی کردیم تفاوت نیترات و نیتریت رو برای شما توضیح بدیم تا با هم اولین قدم برای مقابله با خطرات این دو، یعنی شناخت اولیه رو برداشته باشیم.
نیترات چیه؟
یون نیترات (NO3) یک باز مزدوج از اسید نیتریکه یعنی از یک اتم نیتروژن و سه اتم اکسیژن تشکیل شده. توی این مولکول، اتم نیتروژن در مرکز قرار داره و توسط اتم‌های اکسیژن احاطه شده که به طور یکسان توی یک ساختار مثلثی مسطح به هم متصل شدن. جرم مولی آنیون نیترات ۶۲ گرم بر موله، توی آب تجزیه میشه و یون هیدروکسیل نیترات ایجاد میکنه.
نیترات‌ها ترکیبات شیمیایی از نمک‌های اسید نیتریک هستن. اونها به راحتی قابل حلن. نیترات‌ها توی موارد زیر استفاده میشن:
- کشاورزی (کودهای معدنی)
- صنایع غذایی (رنگ‌ها و نگهدارنده‌ها)
- تولید رنگ، دارو، پلاستیک، شیشه، مواد منفجره و …
ویژگیهای یون نیترات
نیترات‌ها توی خاک، آب و غذا (منشا گیاهی و حیوانی) یافت میشن. توی غلظت‌های پایین (۱-۴۰ میلی گرم بر متر مکعب) هم در هوا وجود دارن. نیترات‌ها به طور طبیعی توسط باکتری‌های نیتروژن دار به‌عنوان مرحله میانی در تشکیل نیتروژن سنتز میشن. غلظت طبیعی توی گیاهان و آب به طور کلی کمه.
مقدار اونها توی زمین‌های زراعی و توی آب معمولاً از ۱۰ میلی گرم بر لیتر تجاوز نمیکنه. میشه مقدار اون رو با استفاده از کودهای نیتروژن، وارد کردن کود دامی و سایر منابع به خاک زیاد کرد. مقدار نیترات گیاه‌ها بسته به مقدار نیترات توی خاک متفاوته. گیاه‌ها از محلول‌های توی خاک، نیتروژن، اسیدهای آمینه، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد دیگه رو عمدتاً به شکل نیترات استخراج میکنن.
اگه یک گیاه نیترات بیشتری نسبت به آنزیم نیترات ردوکتاز (آنزیم کاهنده) موجود در خودش استخراج کنه، یعنی نیترات توی اون تجمع میکنه. توی گیاه فعالیت نیترات ردوکتاز به عواملی مثل نور، دما و تنش آبی بستگی داره. نیترات‌ها به خودی خود سمی نیستن، در واقع این نیتریت‌ها و نیتروزامین‌ها هستن که برای سلامتی انسان خطرناک هستن. هر دوی اونها میتونن از نیترات‌ها قبل یا بعد از خوردن غذا یا آب توی بدن تشکیل بشن.
نیترات‌ها از طریق غذا و آب آشامیدنی وارد بدن انسان میشن. غذاهای غنی از نیترات شامل سبزیجات و فرآورده‌های گوشتی (سوسیس و کالباس، گوشت دودی) میشن. مقدار نیترات توی محصولات لبنی و ماهی خیلی کمتر از مواد دیگس به همین خاطر قابل چشم پوشیه. بعضی از گیاه‌ها امکان تجمع نیترات بیشتری رو توی خودشون دارن. این گیاه‌ها شامل کاهو، هویج، اسفناج، شوید، چغندر قرمز، تربچه قرمز، کدو سبز، کلم بروکلی و … میشن.
مضرات یون نیترات
نیترات‌ها توی هوا ممکنه به‌عنوان محرک تنفسی عمل کنن. مطالعات نشون داده که افزایش حملات آسم مرتبط با افزایش محتوای نیترات توی هواس. حداکثر دوز مجاز ۲۴ ساعته نیترات پتاسیم و سدیم توی هوا برای انسان تا ۵ میلی گرم در هر کیلوگرمه. مسمومیت با دوز ۴ گرم توی ۲۴ ساعت رخ میده، دوز کشنده برای انسان ۸ تا ۱۵ گرم توی ۲۴ ساعت هست.
مقالات زیر در این زمینه ممکنه برای شما مفید باشه:
نیتریت چیه؟
یون نیتریت (NO2) یک باز مزدوج از اسید نیتروژنه و یک آنیون متقارنه. اتم نیتروژن در مرکز قرار داره و توسط دو تا اتم اکسیژن احاطه شده که به طور یکسان با نیتروژن پیوند دارن. جرم مولی آنیون نیتریت ۴۶ گرم بر موله. نیتریت‌ها ترکیبات شیمیایی، نمک‌ها یا استرهای اسید نیتروژن هستن. اونها به طور گسترده‌ای برای تولید گوشت و محصولاتی از ماهی‌ها استفاده میشن چون اونها خاصیت آنتی باکتریالی دارن. واکنش اونها با میوگلوبین خون، به گوشت ظاهری تازه و رنگ صورتی مایل به قرمز میده.
انسان میتونه به روش‌های مختلفی در معرض نیترات‌ها قرار بگیره. کوددهی بیش از حد باعث افزایش محتوای نیترات توی گیاهان و بعد از اون در انسان‌ها (از طریق غذا) میشه. توی بدن انسان نیترات‌ها به نیتریت تبدیل میشن. همچنین گیاه‌های آوند‌دار و گل‌دار میتونن نیتریت رو از خاک جذب کنن. تبدیل میکروبیولوژیکی نیترات به نیتریت هم میتونه زمانی اتفاق بیوفته که سبزیجات تازه در دمای اتاق نگهداری میشن.
شباهت بین نیترات و نیتریت
نیترات‌ها، زمانی که بلعیده میشن، به‌عنوان «عامل سرطان‌زا برای انسان» طبقه‌بندی میشن. اونها به هموگلوبین خون متصل میشن و ترکیبی به اسم متیموگلوبین رو تشکیل میدن. متیموگلوبین‌ها دیگه قادر به حمل اکسیژن به اندام‌ها و بافت‌ها نیستن، پس منجر به وضعیتی به اسم متیموگلوبینمی میشن که با کبودی پوست و غشاهای مخاطی (سیانوز) مشخص میشه.
وقتی که نیترات‌ها قبل از بلع به نیتریت تبدیل بشن، برای انسان‌ها خطرناک‌ترن. این تبدیل میتونه زمانی اتفاق بیوفته که غذا به طور نامناسبی نگهداری بشه (در دمای بالا و میزان اکسیژن کم در اتاق) یا در طول پخت و پز به ویژه در هنگام سرخ کردن، تولید بشه.
نیتریت ها بسته به دوزی که به بدن وارد میشه به طور مستقیم به ساختار سلولی اندام‌ها و سیستم‌های مختلف آسیب میرسونن. اونها انتقال اکسیژن رو مختل میکنن، باعث آسیب به سیستم‌های آنزیمی میشن، جهش‌زا و سرطان‌زا هستن و سایر تغییرات مثل کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن رو ایجاد میکنن.
توی اسیدیته کم معده، نیتریت‌ها میتونن به نیتروزآمین تبدیل بشن که اثر سرطان‌زایی دارن. حداکثر دوز مجاز نیتریت برای ۲۴ ساعت ۰.۲ میلی گرم بر کیلوگرمه. دوز کشنده اون برای انسان ۰.۱۸ تا ۲.۵ گرم در ۲۴ ساعته. اعتقاد بر اینه که مصرف ۰.۵ گرم نیتریت میتونه منجر به مسمومیت خفیف و مصرف ۱ تا ۲ گرم اون منجر به مسمومیت شدید میشه.
فرق بین نیترات و نیتریت چیه؟
بین نیترات و نیتریت چندتا تفاوت وجود داره که اونا رو بر اساس پارامترهای زیر توضیح دادیم:
تفاوت نیترات و نیتریت از نظر تعریف
- نیترات: یون نیترات (NO3) یک باز مزدوج از اسید نیتریکه. نیترات‌ها ترکیبات شیمیایی، نمک‌های اسید نیتریک هستن.
- نیتریت: یون نیتریت (NO2) یک باز مزدوج از اسید نیتروژنه. نیتریت‌ها ترکیبات شیمیایی، نمک‌ها یا استرهای اسید نیتروژن هستن.
تفاوت نیترات با نیتریت از نظر ساختاری
- نیترات: یون نیترات از یک نیتروژن و سه اتم اکسیژن تشکیل شده. اتم نیتروژن در مرکز قرار داره و توسط اتم‌های اکسیژن احاطه شده که به طور یکسان توی یک ساختار مثلثی مسطح به هم متصل شدن.
- نیتریت: یون نیتریت از یک نیتروژن و دو اتم اکسیژن تشکیل شده. اتم نیتروژن در مرکز قرار داره و توسط اتم‌های اکسیژن احاطه شده که به طور یکسان با اتم مرکزی پیوند دارن.
تفاوت نیترات و نیتریت از نظر جرم مولی
- نیترات: جرم مولی آنیون نیترات ۶۲ گرم بر موله.
- نیتریت: جرم مولی آنیون نیتریت ۴۶ گرم بر موله.
فرق نیترات و نیتریت از نظر موارد استفاده
- نیترات: نیترات‌ها توی کشاورزی (کودهای معدنی)، صنایع غذایی (مواد رنگی و نگهدارنده)، تولید رنگ، دارو، پلاستیک، شیشه، تولید مواد منفجره و غیره کاربرد دارن.
- نیتریت: نیتریت‌ها برای تولید گوشت و محصولاتی از ماهی استفاده میشن.
تفاوت بین نیترات و نیتریت از نظر خطر برای انسان
- نیترات: نیترات‌های موجود توی هوا ممکنه به‌عنوان محرک تنفسی عمل کنن. خود نیترات‌ها موقع بلعیدن سمی نیستن. نیتریت‌ها و نیتروزامین‌ها برای سلامتی انسان خطرناک هستن و میتونن از نیترات‌ها تشکیل بشن.
- نیتریت: نیترات‌ها به عنوان “عامل سرطان‌زا برای انسان” طبقه‌بندی میشن. بسته به دوزشون میتونن به ساختارهای سلولی اندام‌ها و سیستم‌های مختلف آسیب برسونن، حمل و نقل اکسیژن رو مختل کنن، باعث آسیب شدیدی به سیستم‌های آنزیمی، ایجاد جهش سلولی، سرطان‌زایی، ایجاد تغییرات درون سلولی و کاهش فعالیت سیستم ایمنی بدن بشن.
تفاوت نیترات و نیتریت از نظر غلظت‌های خطرناک اون برای انسان‌ها
- نیترات: حداکثر دوز مجاز نیترات پتاسیم و سدیم برای انسان توی ۲۴ ساعت تا ۵ میلی گرم بر کیلوگرمه. مسمومیت با دوز ۴ گرم نیترات توی ۲۴ ساعت ممکنه رخ بده، دوز کشنده اون برای انسان ۸ تا ۱۵ گرم در ۲۴ ساعته.
- نیتریت: حداکثر دوز مجاز نیتریت به مدت ۲۴ ساعت ۰.۲ میلی گرم بر کیلوگرمه. مسمومیت با دوز ۰.۵ گرم توی ۲۴ ساعت رخ میده، اما دوز کشنده اون برای انسان ۰.۱۸ تا ۲.۵ گرم در ۲۴ ساعته.
مثال‌هایی برای نیترات و نیتریت
- نیترات: نیترات پتاسیم، نیترات سدیم.
- نیتریت: نیتریت سدیم، نیتریت آمونیوم.
جمع‌بندی
نیترات و نیتریت آنیون‌های ازت هستن که به‌عنوان ترکیبات نمکی وجود دارن. تفاوت اصلی نیترات و نیتریت در اینه که نیترات حاوی سه اتم اکسیژنه که به یک اتم نیتروژن متصل شده، درحالیکه نیتریت حاوی دو اتم اکسیژنه که با یک اتم نیتروژن پیوند یکسانی دارن.
- پیشنهاد مطالعه: تفاوت مونوکسید کربن CO و دی اکسید کربن CO2
به نظر شما فرق نیترات و نیتریت که در این مقاله توضیح داده شد، درست بوده؟ اگر شما اطلاعات بیشتری از تفاوت نیترات و نیتریت می‌دونید یا فکر می‌کنید تعریف دقیقتری وجود داره، حتما در بخش نظرات، برای ما ارسال کنید تا مقاله رو اصلاح و تکمیل کنیم.
منبع: differencebetween.net