وقتی یه ذره بسیار کوچیکی مثل ویروس کرونا پدر جهان رو در اورده، اهمیت ویروس ها و باکتری ها در زندگی بشر مهم تر شدن! در این مقاله میخوایم تفاوت ویروس و باکتری رو با هم بررسی کنیم و همه چیز رو راجب این دو به شما توضیح بدیم. پس تا آخر مقاله همراه دیفرتو باشید.
تفاوت ویروس و باکتری چیه؟
باکتریها میکروارگانیسم‌‌های تک‌سلولی و پروکاریوتی (prokaryotic) هستن که به فراوانی در میزبان‌های زنده و تمام مناطق کره‌ی زمین (مثل خاک، آب و غیره) زندگی می‌کنن. بسته به ماهیت‌شون، باکتریها میتونن برای سلامت گیاهان، انسان‌ها و دیگر حیواناتی که با اونا تماس پیدا می‌کنن خوب (مفید) یا بد (مضر) باشن.
اما ویروس غیر سلولی هست (ساختار سلولی نداره) و برای زنده موندن به میزبان زنده نیاز داره؛ ویروس باعث ایجاد بیماری تو میزبانش میشه که به نوبه‌ی خودش باعث ایجاد پاسخ ایمنی بدن هم میشه. باکتریها زنده هستن در حالیکه دانشمندان هنوز مطمئن نیستن که ویروس‌ها رو زنده به حساب بیارن یا غیر زنده. به صورت کلی، ویروس‌ها رو غیر زنده در نظر می‌گیرن. عفونت‌هایی که توسط باکتریها بوجود میان، تقریبا همیشه توسط آنتی بیوتیک درمان میشن. اگر چه برای برخی ویروس‌ها واکسن وجود داره، اما برای اکثر اونها مثل سرماخوردگی و HIV درمان کامل وجود نداره، حتی اگه بتونیم علائم ناشی از اونها رو هم درمان کنیم. این به این معناست که سیستم ایمنی میزبان باید به مقدار کافی قوی باشه تا بتونه به عفونت‌های ویروسی غلبه کنه (برای اطلاعات بیشتر، مقاله تفاوت آنتی بیوتیک با آنتی باکتریال رو بخونید).
- ویروس‌ها کوچکترین و ساده‌ترین شکل شناخته شده از زندگی هستن. ویروس‌ها ۱۰ تا ۱۰۰ بار کوچیکتر از باکتریها هستن.
- بزرگترین تفاوت بین ویروس‌ها و باکتریها اینه که ویروس‌ها برای تکثیر، به یه میزبان زنده مثل حیوان یا گیاه نیاز دارن در حالیکه بیشتر باکتریها میتونن روی سطوح غیر زنده رشد کنن.
- باکتریها ارگانیسمهای بین سلولی هستن (یعنی بین سلول‌ها زندگی می‌کنن) در حالیکه ویروس‌ها داخل سلول‌ها قرار دارن (وارد سلول میزبان شده و داخلش زندگی می‌کنن). ویروس‌ها عملکرد ماده‌ی ژنتیکی سلولی که واردش شدن رو از حالت عادی خارج می‌کنن تا خودشون رو تکثیر کنن.
- بعضی از باکتریها مفید هستن در حالیکه همه ویروس‌ها مضرن.
- آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌تونن ویروس‌ها رو از بین ببرن ولی میتونن خیلی از باکتریها رو به استثنای باکتری‌های گرم منفی (Gram-negative bacteria) بکشن.
- یه نمونه از بیماری‌هایی که توسط باکتریها ایجاد میشه، گلودرد استپرتوکوکی هست. آنفولانزا هم یکی از بیماری‌هایی هست که توسط ویروس‌ها ایجاد میشه (در این مورد، مقاله تفاوت بیماری حاد و مزمن رو بخونید).
تفاوت باکتری و ویروس در تکثیر
باکتریها تمام ابزارهای لازم برای رشد و تکثیرشون رو با خودشون حمل می‌کنن. باکتریها معمولا به شیوه‌‌ای غیر جنسی تکثیر میشن. در مواردی که تکثیر جنسی صورت میگیره، بعضی مواد ژنتیکی خاص مثل پلاسمید‌ها بین باکتریها جابجا میشن. از طرف دیگه، ویروس‌ها معمولاً فقط اطلاعات ژنتیکی مثل DNA یا RNA رو حمل می‌کنن که داخل یک غشای پروتئینی و/یا پروتئین بسته‌بندی شدن.
ویروس‌ها برای تولید مثل به ماشین تولیدی سلول‌ها نیاز دارن. پایه‌های ویروس ها به سطح سلول متصل میشن و بعد، ماده‌ی ژنتیکی که داخل سر ویروس قرار داره به درون سلول تزریق میشه. این ماده‌ی ژنتیکی می‌تونه از پروتئین‌های ماشین سلولی برای تولید پروتئین‌های خودش استفاده کنه یا می‌تونه به DNA یا RNA سلول متصل بشه و بعدها ترجمه بشه. وقتی که تعداد ویروس‌های جدید (بچه ویروس‌ها) به تعداد کافی برسه، سلول می‌ترکه. به نوعی، ویروس‌ها واقعا «زنده» نیستن بلکه نوعی اطلاعات ژنتیکی هستن که در اطراف ما شناور هستن تا اینکه زمانش برسه و بتونن وارد سلول میزبان بشن.
فرق باکتری با ویروس در فراوانی
ویروس‌ها ۱۰ برابر بیشتر از پروکاریوت‌هایی مثل باکتریها فراوانی دارن. صدها میلیون ویروس رو می‌تونیم تو یه متر مربع پیدا کنیم. همین یه متر مربع، حدود ده هزار باکتری رو در خودش گنجونده. دوروتی کرافورد در کتاب خودش به نام “ویروس‌ها: یک معرفی مختص” می‌نویسه:
حدود ۱ میلیون گونه‌‌ی مختلف از ویروس‌ها در یه کیلوگرم از رسوبات دریا وجود دارن، جایی که باکتری‌های همراهشون رو آلوده کرده یا می‌کشن. در حالت کلی، ویروس‌های دریایی روزانه حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد از باکتری‌های دریایی رو می‌کشن و بعنوان قاتلان اصلی میکروب‌های دریایی، با استفاده از چیزی که قبلاً گفتیم، یعنی «شانت ویروسی»، عمیقا روی چرخه‌ی کربن اثر می‌ذارن.
یه مقاله در مجله‌ی طبیعت (Nature)، تایید می‌کنه که تعداد ویروس‌ها ۱۰ برابر باکتریها هست و این ویروس‌ها هر روز نصف باکتری‌های دنیا رو می‌کشن. با توجه به اینکه باکتریها فقط با احتساب مواد مغذی موجود در محیط میتونن به صورت نمایی تکثیر بشن، بنابراین میشه گفت که ویروس‌ها باعث برقراری تعادل سالم در محیط میشن.
باکتری و ویروس، زنده یا غیر زنده؟
باکتریها ارگانیسمهای زنده هستن ولی بر سر ویروس‌ها اختلاف نظر وجود داره. ویروس یه ساختار ارگانیکه که با ارگانیسمهای زنده برهمکنش داره. ویروس‌ها خصوصیات زنده بودن، مثل داشتن ژن، تکامل توسط انتخاب طبیعی و تولید مثل (توسط بوجود آوردن نسخه‌های متعدد از طریق خود-سر هم‌بندی) رو دارن اما فاقد ساختار سلولی هستن، از خودشون هیچ متابولیسمی ندارن و برای تولید مثل به سلول میزبان نیاز دارن.
ویروس‌ها DNA خودشون رو به سلول میزبان تزریق می‌کنن؛ برخی مواقع این ژن‌ها برای سلول میزبان مفید هستن و بخشی از ژنومش میشن. تخمین زده میشه که حدود ۸ درصد از ژنوم ما در اصل حاوی DNA رتروویروس هست. باید به این نکته اشاره کنیم که گونه‌های باکتریایی مثل ریکتزیا و کلامیدیا علیرغم اینکه مثل ویروس‌ها برای تولید مثل به سلول میزبان نیاز دارن ولی ارگانیسمهای زنده تلقی میشن. برای اطلاعات بیشتر می‌تونید به صفحه‌ی ویکیپدیا در مورد خصوصیات زنده‌ی ویروس‌ها نگاه کنید.
جدول فرق بین باکتری و ویروس
در زیر، خلاصه تفاوت ویروس و باکتری رو به صورت جدول، جمع‌بندی کردیم. همچنین پیشنهاد می‌کنیم اگه به این موضوع علاقه دارید، مقاله تفاوت سلول گیاهی و جانوری رو بخونید.
| ویروس | باکتری | |
| ویروس یه ماده‌ی عفونی کوچیکه که فقط داخل سلول‌های زنده‌ی میزبان می‌تونه تکثیر بشه. | باکتریها بخش عمده‌ای از پروکاریوت‌ها رو تشکیل می‌دن. طول اونا معمولا چند میکرومتره. شکل باکتریها از کروی تا میله‌ای و مارپیچی متغیره.
|
معرفی (از ویکیپدیا) |
| نداره | داره | ریبوزوم (Ribosomes) |
| دیواره‌ی سلولی نداره. در عوض پوشش پروتئینی داره.
|
پپتیدوگلیکان/لیپوپلی‌ساکارید | دیواره سلولی |
| باور‌های مختلفی وجود دارن. بعضیا میگن شکلی از حیاتن و بعضی‌ها هم میگن که ساختارهای ارگانیکی هستن که با سلول‌ها برهمکنش دارن. | ارگانیسم زنده محسوب میشه. | باور‌ها در مورد زنده بودن |
| نداره | نداره | هسته |
| سلول نیست، زنده نیست | یه سلول، تک سلولی | تعداد سلول |
| مولکول DNA یا RNA داره که داخل پوشش پروتئینی قرار دارن. | مولکول‌هایی مثل DNA و RNA داره که آزادانه داخل سیتوپلاسم غوطه ور هستن. غشا و دیواره‌ی سلولی داره.
|
ساختارها |
| به سلول حمله کرده و کنترل اونو به دست میگیره تا نسخه‌های متعددی از DNA یا RNA بسازه. نهایتا سلول آلوده شده رو نابود کرده و ویروس‌های جدید آزاد میشن.
|
تکثیر دوتایی که یه نوع تولید مثل غیر جنسیه. | نحوه‌ی تکثیر |
| واکسن‌ها از انتشار ویروس جلوگیری می‌کنن و داروهای ضد ویروسی هم به کاهش سرعت تکثیر ویروس‌ها کمک می‌کنن ولی نمی‌تونن اون را کاملا متوقف کنن. | آنتی‌بیوتیک‌ها | درمان |
| در برخی مواقع دارد | دارد | آنزیم |
| بله | بله | بیماری‌زایی |
| سراسری | موضعی | عفونت |
| ویروس‌ها سودی ندارن، با این حال یه ویروس خاص ممکنه تومورهای مغزی رو از بین ببره. ویروس‌ها میتونن تو مهندسی ژنتیک مفید باشن. | بعضی از باکتریها مفیدند (مثلا تو روده بهشون نیاز داریم)
|
فواید |
| کوچیکتر (بین ۲۰ تا ۴۰۰ نانومتر)
|
بزرگتر (۱۰۰۰ نانومتر) | اندازه |
اگر به این موضوع علاقه دارید، مقاله تفاوت باکتری و انگل و یا مقاله تفاوت ایدز و HIV به عنوان یه بیماری ویروسی خطرناک رو هم بخونید.
به نظر شما فرق ویروس با باکتری که در این مقاله توضیح داده شد، درست بوده؟ اگر شما اطلاعات بیشتری از تفاوت باکتری و ویروس می‌دونید یا فکر می‌کنید تعریف دقیقتری وجود داره، حتماً در بخش نظرات، برای ما ارسال کنید تا مقاله رو اصلاح و تکمیل کنیم.
منابع:
- A Viral Attack against Brain Tumors – MIT Technology Review
- Antibiotics: US discovery labelled ‘game-changer’ for medicine – BBC News
- Trillions of Bacteria Fall From the Sky Each Day – The New York Times
- Deposition Rates of Viruses and Bacteria Above the Atmospheric Boundary Layer – The ISME Journal
باسلام و خسته نباشید
سوال که دارم اینکه آیا باکتری ها می تونن جهش پیدا کنن و تبدیل به میکروب یا ویروس بشن؟
باعرض سلام و خسته نباشید
آیا طی چند دهه گذشته و با پیشرفت علم راهی برای نابودی فوری ویروس ها به وجود آومد؟
سلام اگه نظر منو بخریم ویروس هایی که امروزه به وجود میان اصلاً طبیعی نیستند و ساخت بشر هستند و برای کاهش جمعیت و یکسان‌سازی جمعیت کشورها به کار میرن.