تفاوت حیوونای خون­گرم و خون­سرد چیه؟

ما به آدمی که خیلی به جوش و خودمونی باشه میگیم خونگرم و اگه یکی زیادی آروم باشه میگیم خونسرده! اما خونگرمی و خونسردی به رفتار آدما و حیوونا بستگی نداره (البته روی رفتارشون تاثیر میذاره)، به همین دلیل در این مطلب از دیفرتو میخوایم تفاوت حیوونای خونگرم و خونسرد رو با هم بررسی کنیم.

مثل همیشه اول باید با معنی خونسرد بودن و خونگرم بودن آشنا بشیم.

خونسرد بودن حیوون یعنی چی؟

حیوونای خونسرد اونایی هستن که قادر به تنظیم دمای داخلی بدنشون نیستن، بلکه برای گرم شدن به نور خورشید وابسته‌­ان. وقتی که محیط بیرون سردتره، بدن اونا تمایل به سردی داره و گرما تولید می­کنه و برعکس، اما برای زنده موندن در شب به ویژه در مناطق سردتر، به تابش نور خورشید نیاز دارن.

حتی دیده شده که این حیوونا در فصل سرد یا زمستون غیر فعال (بدون حرکت) می­مونن. مثلاً، ماهیا به قسمت عمیق آب حرکت می­کنن، جایی که دمای آب در مقایسه با قسمتی که در اون زندگی می­کردن گرمتره، برخی از گونه‌­ها ممکنه در فصل زمستون از بین برن در حالی که زنبورا با حرکت دادن بالا حرارت تولید می­کنن.

حیوونای خونسرد به غذای کمتری نیاز دارن چون انرژی مورد نیاز اونا برای زنده موندن کمتره. اونا مقاومت بیشتری در برابر بیماریا دارن چون اجازه نمیدن انگلا و سایر میکروبای مضر در بدنشون رشد کنن و در صورت ابتلا به بیماری، دمای بدن خودشون رو پایین میارن تا از شر اون بیماری خلاص شن. این نوع حیوونا در سرما فعال نیستن، در عوض، منتظر دمای مناسب می­مونن تا خودشون رو گرم کنن. مثالای این دسته شامل ماهی، خزنده‌­ها، دوزیستان، عنکبوت، قورباغه، تمساح، زنبور، پروانه­‌ها و موریانه­‌ها میشه.

از دو اصطلاح خواب زمستونی و رخوت تابستونی (Hibernation and Aestivation) استفاده میشه، اولی دوره استراحت زمستونی در مکانای گرمه که ممکنه هفته‌­ها یا ماه‌ها ادامه پیدا کنه، و دومی وضعیت استراحت در تابستون در مکانای سایه­‌دار یا خنکه، هرچند که مشخص نیس که رخوت تابستونی فرآیند حیوونای خونسرده یا خونگرم. اونا فقط در زمان گرما، جفت­گیری و تولید مثل میکنن.

همون طور که در بالا گفته شد، خون­سردی به سه نوع تقسیم میشه:

• اکتوترمی (Ectothermy): دمای بدن با توجه به دمای محیط خارجی حفظ میشه، بدین معنا که در صورت وجود نور خورشید، دمای خود رو مطابق با اون حفظ می­کنن و در شب که زمان تابش نور ماهه، بدن اونا تمایل به تغییر مجدد دمای داخلی خود و خنک شدن داره. مثال این گروه خزنده‌­ها هستن.
• پویکیلوترمی (Poikilothermy): دمای اونا با تغییر دمای محیط اطراف در نوسانه. نمونه‌­های اون، قورباغه‌­ها، لاک پشتا هستن.
• برادی متابولیسم (Bradymetabolism): در این نوع، دمای بدن به میزان متابولیسم بدن وابسته اس. مثال اون حشراته.

خونگرم بودن حیوون یعنی چی؟

میتوکندری (Mitochondria) که «نیروگاه سلول» نامیده میشه، انرژی تولید میکنه تا بدن برای حفظ دمای خودش از اون استفاده کنه. در این گروه حیوونا، در تمام طول عمر، انرژی ثابت برای حفظ دمای بدن که بین ۳۵ تا ۴۰ درجه سانتی گراده تولید میشه.

اگرچه گفته میشه که اگر دمای محیط بیرون شدید باشه، بدن ممکنه کمی تغییر کنه تا خودش رو حفظ کنه یا با تعریق یا نفس نفس زدن، گرمای بیش از حد رو آزاد کنه. نهنگ نیازی به غدد عرق نداره چون تو آب زندگی میکنه، در حالی که فیل با گوشش عرق میکنه. در شرایط خیلی سرد، پوست خز، لرزیدن و گاهی مهاجرت پرنده­‌ها به منطقه گرمتر، راهی برای حفظ دماس.

استقامت زیادی در حیوونای خونگرم وجود داره چون انرژی تولید شده توسط اونا به دلیل سرعت بالای متابولیسمه. حیوونای خونگرم، حتی تو هوای سرد هم فعال هستن. سیستم ایمنی بدن این نوع حیوونا هم قویه. همونطور که خون گرم در هر دو محیط فعاله، بنابراین میتونه به راحتی در هر مکانی طاقت بیاره.

سه گروه بزرگ از حیوونای خون گرم وجود داره:

• اندوترمی (Endothermy): بدن دماش رو از طریق مکانیسمای درونی مثل تعریق، لرزیدن و … حفظ میکنه. مثال اون سگه.
• هومئوترمی (Homeothermy): بدن دمای داخلی مورد نیاز خود رو صرف نظر از دمای خارجی تنظیم میکنه، حتی بدن تمایل به حفظ دمای بالاتر از محیط اطراف داره. نمونه اون انسانا هستن.
• تاکی متابولیسم (Tachymetabolism): میزان متابولیسم بالا نتیجه دمای بدنه. نمونه اون پرنده‌­ها هستن.

تفاوت حیوانات خونگرم و خونسرد

خونسرد حیوونایی هستن که نمی­تونن دمای داخلی بدنشون رو مطابق سطح مورد نیاز تنظیم کنن و با توجه به تغییرات دمای محیط خارجی، دمای خود رو تغییر می­دن. گرچه حیوونای خونگرم سعی می­کنن دمای داخلی بدن خود رو حفظ کنن و با تغییرات محیط خارجی تغییر نمی­کنه. مثلاً، اگه هوا در خارج از بدن سردتره، بدن حیوونای خونگرم سعی می­کنه با توجه به شرایط سازگار شده و گرمای داخلی ایجاد کنه که گرما رو به بدن می­رسونه و برعکس. از طرف دیگه، حیوونای خونسرد قادر به حفظ این امر نیستن و دمای بدن اونا با تغییر دمای محیط خارجی تغییر می­کنه.

بر اساس تنظیم دمای داخلی بدن، حیوونا به دو دسته خونسرد و خونگرم تقسیم میشن. پدیده حفظ این دما رو همئوستاز حرارتی (thermal homeostasis) میگن. ما اینجا تفاوت بین این دو دسته حیوون رو به همراه خلاصه­‌ای مختصر از اونا مورد بحث قرار دادیم.

بر اساس تنظیم دمای داخلی بدن، حیوانات به دو گروه خونسرد یا خون­گرم طبقه‌­بندی میشن، که در زیر به تفاوتای کلیدی اونا اشاره میشه:

• حیوونایی مثل ماهی، بی مهره­‌ها، دوزیستان و خزندگان در گروه حیوونای خونسرد قرار می­گیرن که دمای بدن اونا با توجه به تغییرات دمای محیط خارجی در نوسانه. حیوونای خونسرد در مقایسه با حیوونای خون­گرم به انرژی کم­تری نیاز دارن، چون خون­گرما خودشون گرما تولید می­کنن تا دمای بدنشون رو در هر محیطی ثابت نگه دارن، در حالی که حیوونای خونسرد دمای بدن خود رو بر اساس تغییرات موجود در محیط حفظ می­کنن.
• در حیوونای خون­سرد میزان متابولیسم و درجه حرارت با تغییر محیط تغییر میکنه، اما در حیوونای خون­گرم این عوامل مستقل از تغییرات محیطی هستن و درجه حرارت بین ۴۰-۳۵ درجه سانتی گراد حفظ میشه.
• حیوونای خون­سرد دو مرحله رو پشت سر می­گذارن که عبارتند از خواب زمستونی و رخوت تابستونی، خواب زمستونی به عنوان یه دوره خواب در زمستون و رخوت تابستونی به عنوان یه فرد خوابیده در تابستون شناخته میشه، اگرچه چنین مرحله‌­ای در حیوونای خون­گرم وجود نداره.
• حیوونای خونسرد با کاهش دمای بدن خود در یک زمان خاص، از خودشون در برابر حمله انگلا، میکروبا و سایر عفونتا دفاع می­کنن، حیوونای خون­گرم دارای سیستم ایمنی قوی­تری هستن.
• بنابراین ما می­تونیم بگیم که حیوونای خونسرد به دمای خارجی وابسته هستن تا دمای داخلی بدن خودشون رو تنظیم کنن، بنابراین اونا نمی­تونن در هر نوع درجه حرارت شدید، چه خیلی گرم باشه یا خیلی سرد زنده بمونن. حیوونای خون­گرم از این عوامل مستقل هستن.

جمع‌بندی تفاوت بین حیوونای خون­سرد و خون­گرم

حیوونایی مثل ماهی، پرنده‌­ها، دوزیستا، خزنده­‌ها، پستاندارا بر اساس همئوستاز حرارتی طبقه‌­بندی میشن، یعنی به دو روش دمای داخلی بدنشون رو حفظ می­کنن، به این ترتیب اونا به عنوان حیوونای خونسرد یا خونگرم طبقه‌­بندی میشن.

در بالا ما درباره ویژگیا و تفاوتای مهم بین شیوه زندگی اونا و سازگاری با تغییرات محیط و دما بحث کردیم. هرچند در هر دو گروه، در نهایت سازگاری با محیط، برای زنده موندنه.

منابع:

• biodifferences.com